Του Νικολάου Γκαμαλέτσου
Ιδρυτικό μέλος του Εικαστικού Ομίλου Καρδίτσας
Όπως θα παρατηρήσετε, κάθε φωτογραφία ενός πίνακα ζωγραφικής συνοδεύεται πάντα από κάποια πληροφοριακά στοιχεία. Συνήθως τα στοιχεία αυτά είναι 6 και τα συναντάμε κάθε φορά που βλέπουμε φωτογραφίες έργων σε εγκυκλοπαίδειες, στα βιβλία και περιοδικά τέχνης, στα διδακτικά βιβλία κλπ.
Αυτά είναι: 1. O δημιουργός του πίνακα. 2. Ο τίτλος του έργου. 3. Η χρονολογία εκτέλεσης του έργου 4. Το υλικό βάσης τους χρώματος 5. Το ύφασμα ή το υλικό πάνω στο οποίο ζωγραφίστηκε το έργο και 6. Οι διαστάσεις του έργου.
Π.χ. Στο έργο του Βαν Γκογκ «Οι πατατοφάγοι», δίδονται τα παρακάτω στοιχεία:
Βαν Γκογκ (1853-1890): Οι Πατατοφάγοι 1885. Λάδι σε καμβά, 82Χ114cm
Ας τα αναλύσουμε ένα-ένα προσεκτικά:
1. Σε ότι αφορά το όνομα του δημιουργού, νομίζω πως είναι αυτονόητο, και δεν χρειάζεται να αναφέρω τον λόγο για τον οποίο πρέπει να αναγράφεται κάτω ή πάνω από τη φωτογραφία του πίνακα. Αν ο δημιουργός δεν βρίσκεται ση ζωή αναγράφουμε ότι έζησε από-έως. Προσοχή όμως, γιατί υπάρχουν φωτογραφίες με πλαστούς πίνακες και αντιγραφές (κυρίως διάσημων ζωγράφων), γι΄ αυτό πρέπει να αντλούμε τις φωτογραφίες πάντα από έγκυρες πηγές, μουσεία κλπ
2. Ο τίτλος του έργου. Μας διευκολύνει, για να μας «εισάγει» με δυο λόγια στο θέμα. Δηλαδή στην ιστορία του πίνακα που βλέπουμε μπροστά μας, την υπόθεση. Ακόμα και οι τελείως ανεικονικοί πίνακες, έχουν κάποιο τίτλο. Έστω και κάποιους αριθμούς, σύμβολα, ή «ακαταλαβίστικες» φράσεις, λέξεις κλπ. Σε κάθε όμως περίπτωση, αυτοί οι τίτλοι μας «εισάγουν» με τον τρόπο που επιλέγει ο ζωγράφος στο θέμα, στην ιστορία του πίνακα. Υπάρχουν όμως και κάποιοι καθιερωμένοι, γενικοί τίτλοι, χωρίς ιδιαίτερη περιγραφή που συνοδεύουν έναν πίνακα και ταυτοχρόνως υποδηλώνουν την γενική κατηγορία στην οποία ανήκουν. π.χ. Νεκρή φύση, τοπίο, πορτρέτο, γυμνό, κλπ. Δεν έχει καμιά απολύτως σχέση ο τίτλος, το θέμα δηλαδή, με αυτό που λέμε «περιεχόμενο». Δεν ρωτάμε ποτέ για παράδειγμα, τι περιεχόμενο έχει ο πίνακας. Το «περιεχόμενο» έχει βαθύτατη φιλοσοφική ουσία, και είναι αυτό που δίνει τα χαρακτηριστικά του στις έννοιες και τα πράγματα..
3. Η χρονολογία του πίνακα. Είναι απαραίτητο να αναγράφεται γιατί δείχνει την πορεία εξέλιξης ενός καλλιτέχνη σε ότι αφορά την κατάχτηση των πλαστικών του αξιών. Ενδεχομένως, και για να γνωρίζουμε από ποια κυρίαρχα καλλιτεχνικά ρεύματα ήταν επηρεασμένος όταν ζωγράφισε τον πίνακα, ή καθόρισαν ως ένα βαθμό την τεχνοτροπία του ή δημιούργησαν μια νέα. Μερικοί ζωγράφοι, διαπιστώνοντας πως κάποια «πιασιάρικα» έργα έχουν μεγάλη εμπορική επιτυχία, (αυτά τα γνωστά, που πηγαίνουν με όλα τα σαλόνια και σε κάθε εποχή), δεν χρονολογούν τα έργα τους για να μη συζητιέται η εξέλιξη της εικαστικής τους πορείας ή η στασιμότητά τους....
4. Σαν υλικό βάσης, εννοούμε τη συνδετική ύλη των χρωστικών ουσιών. Δηλαδή αν χρησιμοποιείται ως συνδετική ύλη των κόκκων του χρώματος το λινέλαιο, τότε λέμε εν συντομία: Λάδι, εννοώντας λαδοχρώματα. Το ίδιο λέμε για τα πλαστικά, ακρυλικά, γκουάς, τέμπερες, νερομπογιές (ακουαρέλες), παστέλ, μικτή τεχνική κλπ., τα οποία έχουν ως υλικό βάσης συνθετικές ρητίνες, νερό, αυγό κ.άλ.. Στα πληροφοριακά στοιχεία του πίνακα το υλικό των χρωμάτων συνοδεύει πάντα την ποιότητα του υφάσματος του μουσαμά και διαβάζεται μαζί. Γράφουμε π.χ. Λάδι σε καμβά, ή Γκουάς σε χαρτόνι κλπ
5. Το ύφασμα ή το υλικό πάνω στο οποίο ζωγραφίζεται το έργο. Παλιότερα το ύφασμα κατασκευάζονταν από τις φυτικές ίνες της κάνναβης, γι΄ αυτό και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα επικράτησε ο όρος «καμβάς». Σήμερα επικρατεί η λέξη μουσαμάς, την οποία δεχόμαστε ως συνώνυμη του καμβά, ανεξάρτητα αν ο μουσαμάς είναι φτιαγμένος από ίνες κάνναβης, λιναριού ή βαμβακιού. Ωστόσο μερικοί προσδιορίζουν και την ποιότητα του μουσαμά, γράφοντας: Λάδι σε λινό μουσαμά, Ακόμα περισσότερο, μερικοί για να εντυπωσιάσουν, γράφουν: Λάδι σε Τσέχικο λινό κλπ. Ξεχωριστή περίπτωση ζωγραφικής επιφάνειας είναι οι τοιχογραφίες, που εκεί αναπτύσσεται διαφορετική τεχνική, κατά την οποία ο ζωγράφος πάνω σε έναν φρεσκοσοβαντισμένο τοίχο ζωγραφίζει σχετικά γρήγορα το θέμα του. Δεν έχουν καμιά. σχέση οι τοιχογραφίες που βλέπουμε στις σύγχρονες εκκλησίες με τις τοιχογραφίες –νωπογραφίες που βλέπουμε στις παλιές εκκλησίες. Στις μέρες μας, κολλάνε το από πριν ζωγραφισμένο ή τυπωμένο πανί πάνω στον τοίχο...και ξεμπερδεύουν μια και καλή.
6. Διαστάσεις του πίνακα. Είναι φυσικά απαραίτητο να γνωρίζουμε την έκταση που καταλαμβάνει ο πίνακας στο χώρο, αλλά και για να γνωρίζουμε το μέγεθος της επιφάνειας του πίνακα που επέλεξε ο ζωγράφος να ζωγραφίσει το θέμα. Πρώτα, γράφουμε την κάθετο πλευρά του πίνακα. Ακόμα και αν το μήκος, (δηλ. η μεγαλύτερη πλευρά του πίνακα) είναι η οριζόντια πλευρά του. Γράφουμε π.χ. 82Χ114 cm, όταν ο πίνακας είναι οριζόντιος και 70Χ50 cm, όταν ο πίνακας είναι κάθετος. Δηλαδή είτε είναι οριζόντιος ο πίνακας, είτε είναι κάθετος, την κάθετο διάσταση αναγράφουμε πρώτα. Αν πρόκειται για τρισδιάστατο πίνακα ή γλυπτό αναφέρεται και το βάθος του. πχ.70Χ50Χ32 cm
Απ΄ όλα τα παραπάνω, θεωρώ πως τα πιο χρήσιμα στοιχεία που πρέπει να προσέχουμε βλέποντας τη φωτογραφία ενός πίνακα, είναι το είδος της χρωστικής ύλης και τις διαστάσεις του πίνακα. Σε ότι αφορά τη χρωστική ύλη, θεωρώ ότι τα λαδοχρώματα είναι από πολλές απόψεις ανώτερα από κάθε άλλο είδος χρωστικής ύλης. Ως προς τη διάσταση, εκτιμώ πως είναι απαραίτητη γιατί βλέποντας μια φωτογραφία πρέπει να φανταζόμαστε το μέγεθος του πίνακα στην πραγματική του διάσταση.
Νίκος Γκαμαλέτσος
Οι πατατοφάγοι του Vincent Van Gogh
